Lukmançylyk mekdebiň täzelikleri

Magtymgulynyň köňül kelamy, haýran eder tutuş älemi

  Köňüller  içinde müdümillik  orun  alan beýik  akyldarymyz  Magtymguly Pyragynyň  öňe sürýän meseleleriniň,  pikirleriniň-Watan,  döwlet, abadançylyk, agzybirlik,  dostluk, doganlyk, ynsanperwerlik, halallyk,  dogruçyllyk,  mertlik  baradaky  garaýyşlarynyň  şuglasy  täze eýýamymyzda täze  röwüşlerde  barha nurlanýar.Şonuň  bilen baglylykda onuň  pähim –parasadynyň  gymmaty-da artýar. Milletiň  baky we  dowamly  ýaşaýşynda gadymyýetiň  ruhy gymmatlyklary, ruhy gözellikleri  saklanýar  diýip  akyldarlar belläpdirler. Adamzat  dünýäsi  olary  kalbynyň  jümmüşinde, aňynda aýawly  saklap,  şu  günlere,  geljege ýetirýär. Beýik  Pyragynyň  pähim-parasat  dünýäsi   gymmaty  bilen  halkyň   kalbynda uly  orun  aldy, umumyadamzat   ruhy  baýlygyna  öwrüldi.Onuň   dürdäne  setirleri,  dünýäniň  ozalyny  hem  geljegini “pikir  derýasynda  akyl  gämisi”  diýip ölçerýän  eserleri  bizi  hemişe  galkynyşa, agzybirlige, bagtly  durmuşa gönükdirýär.Çünki  beýik akyldarymyz  ömürboýy  öz  halkynyň galkynmagyny, bir  bitewi   döwlet  gurmagyny,  agzybir  hem-de erkana  ýaşaýyşyny  arzuw  edip   gelipdir, şol  arzuwlaryň  hasyl  bolmagy  üçin   ýol  görkezip   ýaşapdyr  hem-de ýürek  urgusyny, çuňňur  duýgusyny eserlerine siňdiripdir.

 Magtymgulynyň  pähim-paýhasa eýlenen  şygyrlary  döredijiligiň   belent  nusgasydyr. Halkynyň  göwün-güzerini   ýagşylyk   bilen  ebedilik dolduran  hezreti  Magtymgulynyň  bize  miras  goýan  şygyrýet älemine  sarpa  goýmaýan,  goşgularyny  höwes  bilen okamaýan ynsan  ýok  bolsa gerek. Belki, şunuň  üçin-de türkmen  ouň  pähim-parasada ýugrulan  kitabyny guba düýä  çalyşypdyr,  onuň  her  setirini gyzyla  deňäpdir,   durmuşda  bu pähime eýeripdir.  Bu barada Gahryman Arkadagymyz özüniň “Ynsan kalbynyň öçmejek nury”  atly kitabynda “Ajaýyp şygyrlary bilen ynsan kalbyny  ýagşylyk nuruna  bezän türkmeniň  akyldar ogly  Magtymguly Pyragynyň  mertebesi  türkmen halky üçin iň belentde goýulýan mukaddeslikleriň biridir” diýip belleýär. Magtymguly  Pyragy  ýönekeý  bir şahyr pähimdar bolman, eýsem ol Allanyň  nazar  salan adamy  her  sözi  keramata  deňeçer  mukaddeslik saýylypdyr. Onuň   welilik  derejenine  ýetmegi-de  gudraty   güýçliniň keramatyna  görädir, aslynda  beýik  akyldaryň islendik  eserinde  dünýä  baradaky  oýlanmalara, adamzat  durmuşynda  görnikli  orun  eýeleýän mukaddesliklere elmydama  gabat  gelmek   bolýar. Magtymguly Pyragy  dünýäniň  ähli  baýlygyndan  genji  käninden ruhy   baýlygy   hem-de ynsan  mertebesini  ýokarda goýýar.Çünki  adamzat   üçin  şondan   ýokarda  hiç hili  baýlyk   bolup  bilmez  diýip  akyl  eleginden  geçiren eserlerinde  ýaňzydýar.

  Magtymguly  Pyragynyň  goşgularynda  hakyky  ynsanlyk  häsiýete, durmuş   kadalary,  beýik  dünýä  garaýyş  hem-de ylahy  nesihatlar   beýän  edilýär. Şonuň   üçin-de beýik   akyldarymyzyň  ussatlygyna özge  ýurtlaryň   alymlary  hem   şahyrlary , ýazyjylary   aýratyn  uly   hormat  bilen baha  berýärler. Bu  barada  professor Ý.Bertles “Magtymguly  türkmeniň  poeziýasynda  gymmat  baha  daşlaryň  biri  bolup, ol  biziň  zamanamyzda  täze  ýüzügiň  gaşynda  gözüňi  gamaşdyryjy şöhlesi  bilen lowurdaýar”  diýip   belleýär. Üstünden  ýarym  asyrdan  gowrak  wagtyň  geçendigine  garamazdan  gadymýeti, ylaýta-da  gündogar  edebiýatyny    öwreniji alymyň   bu  pikiri  türkmen poeziýasynyň   öçmejek   ýyldyzy  hasaplanýan  Magtymguly  akyldarymyzyň  dürler  hazynasyna berlen  iň  uly  mynasyp bahalaryň  biridir.

    Beýik  şahyrymyzyň baş  şygary agzybirlik  bolup, şonuň  netijesinde  durmuşdaky ähli   gowulyklary   döredip  boljakdygy  aýdylýar.Watançy   şahyr  dagynyk   ýaşaýan türkmen  taýpalaryny  birleşdirmek, agzybir   ýaşatmak   ugrunda  aladalar  edipdir,  olary  bir-biregi  hormatlamaga   çagyrypdyr,gowulyklara  ündäpdir.Ol bu  pikirini  “Türkmeniň”   diýen  goşgusynda  şeýle  beýan  edýär:

Köňüller, ýürekler bir  bolup başlar,

Tartsa  ýygyn  erär topraklar,  daşlar,

Bir suprada  taýýar  kylynsa aşlar,

Göteriler ol  ykbaly  türkmeniň. 

  Haçanda  tutuş   milletiň köňil-ýüregi  ylahy  mähir  taýdan  birleşende, birek –birege sylag- hormat   ýola  goýlanda,  bu  jahandaky  iň  süýji  we manyly  durmuşy   görüp  boljakdygyna  bu  bentden düşünip   bolýar.

  Beýik  şahyrymyzyň baş  şygary agzybirlik, bitewilik, mertlik, merdanalyk bolan bolsa, hoşsözlülige, dogry sözlülige, sözüň gymmatyna hem uly orun berilýär. Magtymgulynyň döredijiligindäki  “Bolar sen” diýen goşgusynda şeýle manylardaky setirlerine ser salalyň.

                                         Ýagşylar ýanynda ýörgül sen özüň,

                                         Dür bolsun daýyma sözlegen sözüň.

                                          Alymlara uýsaň açylar gözüň,

                                          Jahyllara uýsaň  kör  dek  bolar sen

 diýip, dogry sözlüligi ündeýär. Magtymguly  Pyragy  mylaýym, mähirli sözüň  adama oňat  täsirini  “Reftarydyr” diýen goşgusynda örän çeper beýan edýär.

                                         Öňüň gara, ardyň  gözle,

                                          Hoş sözüň diý, gahryň gizle,

                                          Sözläbilseň, ýagşy sözle,

                                          Halk ýamanyň  bizarydyr. 

Adama gaty söz aýdyp, ony ynjytmazlyk barada  Magtymguly Pyragy “Gidiji bolma” diýen goşgysynda şeýle nesihat berýär. 

Eger  sen hem bolsaň nermi mylaýym,

Mylaýym sen bolsaň, guluň  bolaýym,

Gulagyma  beren pendiň  alaýym,

Kişige gaty söz aýdyjy  bolma. 

Şahyr  az we manyly sözlemek barada “Gezemek bilen” diýen goşgusynda şeýle diýýär.

                                          Owwal, Magtymguly, özüň  düzetgil,

                                          Özüňi sen özgelere  göz etgil,

                                          Az  iýgil, az ýatgyl, sözüň  az etgil.-

                                          Ne  bar  manysyz  söz  uzamak  bilen

diýip, manyly, az sözli  bolmagy ündeýär. Diňe ýürekden çykan söz ýürege ýetýär. Kiçi  dilden bärde aýdylan sözler ygtybarly bolmaýar. Magtymguly Pyragy  bu barada  “Bu işi” diýen goşgusynda şeýle diýýär.

                                          Başyň  göge,  göwsüň ýele göterme,

                                          Köňlüňe gorkyny çala getirme,

                                          Ýürekde ýok sözi  tile getirme,

                                          Yhlas  gulagyna çalgyl bu  işi. 

Şahyryň döredijiliginde ýalan sözlemezlige, dogry  sözlülige  aýratyn orun berilýär. Biziň  edýän ýagşy-ýaman işlerimiziň baryny Beýik Taňry  görüp  otyr. Ondan hiç zady ýaşyrmak mümkin däl. Şu bolsa Magtymgulynyň  döredijiliginiň  baş şygaryna öwrülýär.”Gözel sen” diýen goşgusynda

                                           Magtymguly, Hakdan syryn gizlese,

                                           Dişini  uşadyň, ýalan sözlese

 Ýa-da “Gymmat ýagşydyr” goşgusynda:

                                          Haýyr işleri  taşlap  bet  işleri  eýländen,

                                           Dost  bolup  dostundan syryn  gizländen,

                                           Hudany  unudyp, ýalan  sözländen,

                                           Läkin, lal oturyp, dymmak ýagşydyr. 

                                            Magtymguly, dogry  sözle

                                            Ömrüň  gelip, geçer  beýle. 

Syr saklamak  barada  hem şahyryň  ençeme goşgy  setirlerinde  beýan edilýär. “Paş eder seni” goşgusynda şeýle berilýär:

                                        Içki syryň aýtma  her bir  namarda,

                                        Syryň ile ýaýyp, paş  eder seni. 

Magtymguly dile, söze  sarpa goýan  beýik şahyrdyr. Ony dünýä meşhur eden hem onuň saýrak dilidir. Ol özüniň tas ähli goşgularynda diýen ýaly  diliň ägirt uly hyzmatynyň  bardygyny  tekrarlaýar. Şahyr  “Tile gelen sözler köňül nagşydyr”  diýmek bilen, öz aýdan sözleriniň  ýürekden syzylyp  çykýandygyny  görkezipdir.  Onuň  şygyrlarynda bütin türkmen halkynyň ýürek owazy bar.     Magtymgulynyň   döredijiligi  giň  hem-de  her taraply, ol  çuňňur ummana, uç-gyraksyz  äleme   çalym   edýär.Häzirki  wagtda beýik  akyldarymyzyň  şygyrýet dünýäsine aýratyn uly sarpa goýulýar we ol giňden öwrenilýär. Alymlar  onuň  her bir  ülüşinde  hak   tagallanyň  nurunyň  bardygyny   tassyklaýarlar.Bu   älem  müň öwüşginli  türkmen  sährasynyň  durky  mysaly   şugla   saçýar. Poýeziýanyň giň äleminde şahyr   söýgi  lirikasyny  hem  ynsan   kalbyna  guýýar.Onuň  öz   söýgili  ýary  Meňli  barada  ýazan goşgularyny  okan  her  bir   ynsan   yşk  derdiniň   apatynyň   niçiksi  ýowuzdygyny,  ýöne   yşk    odunyň   adama   ruhy   tämizlik,   dirilik   bagyş   edýändigini   hem  örän  ussatlyk  bilen    nygtaýar. Meňli  gyzy  wasp   edýän  şahyr türkmen  gyz-gelinlerine   mahsus   häsiýetleri   iň    bir ajaýyplara,    ýokary   derejä   göterýär.Bu  bolsa   beýik   akyldaryň   milliligini   ýüze  çykarýar.

  Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň  parasatly  ýolbaşçylygynda  beýik   geçmişimizi,  ata-baba  milli   gymmatlyklarymyzy   täzeden   dikeldýär. Ylymda, bilimde, durmuşymyzyň   ähli  ugurlarynda  amala  aşyrylýan    giň   möçberli  özgertmeleriň   gerimi  türkmen  ýaşlarynda  ýokary   ruhybelentlik   hem-de agzybirlik  duýgularynyň  kemala  gelmegini  üpjün  edýär. Gahryman Arkadagymyzyň  “Ynsan kalbynyň öçmejek nury” atly kitabynda “Beýik Pyragynyň  şygyrýeti türkmen halkynyň  ajap eýýam baradaky garaýyşlarynyň, özbaşdak  berkarar döwleti gurmak, adalatlylyk, bagtyýar durmuş, agzybirlik, asudalyk  baradaky asyrlar boýy eden arzuwlarynyň özboluşly beýanydyr”-[1,25] diýip belleýşi ýaly   biz  ata-babalarymyzyň, beýik akyldarymyz Magtymguly  Pyragynyň  ýüregini  paralap,  kalbyndan  syzdyryp   arzuw  eden  iň  bir  bagtyýar   döwründe   ýaşaýarys,  döredýäris,  gurýarys. Şahyryň mukaddes arzuwlarynyň wysaly ýagty ertirlerimize,  nurly geljegimize sary uzaýan bagtyýarlyk röwüşleridir.

                                                    Aýjan  Baýjanowa -Gurbansoltan eje adyndaky Daşoguz Lukmançylyk orta okuw mekdebiniň  mugallymy.